Czy wiecie że Polska wniosła duży wkład w rozwój jednego z najbardziej popularnych gatunków muzycznych jakim jest blues, a szczególnie odegrała istotną rolę w procesie przekształcania wiejskiego bluesa z Delty Missisipi w miejskiego elektrycznego bluesa. Czy wiecie że zapewne gdyby nie wytwórnia Chess Records nie zaistnieli by tacy muzycy jak Muddy Waters, Chuck Berry, Etta James, Willy Dixon, Howlin' Wolf, Little Walter, John Lee Hooker a nawet i sami The Rolling Stones. Patrząc na wykonawców którzy nagrywali swoje płyty pod egidą Chess Records z całą pewnością można także stwierdzić że przyczyniła się ona do wypromowania rock & rolla.
Do napisania tego artykułu zainspirował mnie obejrzany film pt „Cadillac Records” amerykański musical z 2008 roku (również z tego samego roku jest alternatywna produkcja pt "Who Do You Love") opowiadający właśnie historię wytwórni płytowej założonej przez dwóch braci z Polesia.
3 czerwca 1950 roku narodziła się legenda, studio bez którego zapewne współczesna muzyka rozrywkowa miałaby zupełnie inne oblicze. Pamiętajmy jednak że zapewne te wydarzenia nie miałyby miejsca gdyby ojciec dwóch obrotnych braci jak się później okazało, Józef Czyż nie wyemigrował do USA.
 |
| Phil Chess |
 |
| Leonard Chess |
Cała historia zaczyna się w 1917 roku kiedy to w niewielkiej liczącej niewiele ponad 2 tysiące mieszkańców wiosce Motyl nad rzeką Jasiołdą czterdzieści kilometrów na zachód od Pińska (obecnie Białoruś) przychodzi na świat w polsko-żydowkiej rodzinie stolarza Józefa Czyża jego syn Lejzor, drugi z braci Fiszel urodzi się w 1921 roku (choć Encyklopedia Muzyki Popularnej-Blues - Marka Jakubowskiego podaje rok 1919?). W wyniku trudnej sytuacji materialnej przeprowadzają się początkowo do Częstochowy. Niedługo potem Józef Czyż postanawia wyjechać do USA. Wkrótce również pozostała część rodziny wyjeżdża i w 1928 roku przybywają do Nowego Jorku a niedługo potem dołączają do Józefa który znajduje się w Chicago. Rodzina osiedla się w domu przy 1425 South Karlov Street. Chłopcy chodzą do szkoły na południu Chicago. Gdy wybucha II wojna światowa jedynie Phil zostaje powołany (Leonard przeszedł w dzieciństwie polio i to go wykluczało). Podczas gdy Phil walczył w armii amerykańskiej, Leonard zajął się tymczasem ciekawym interesem; kupował sklepy monopolowe, z których nadające się zamieniał później na nocne kluby. Po powrocie Phila obaj prowadzili ten biznes. Największym ich klubem był słynny nocny klub jazzowy The Macomba, znany także jako Macomba Lounge, znajdujący się na południowej stronie miasta pod adresem 3905 South Cottage Grove. Występowały w nim największe gwiazdy jazzu, takie jak Louis Armstrong, Lionel Hampton, Gene Ammonds, Billy Eckstine i Ella Fitzgerald. Klub stał się również szybko miejscem gdzie zaczęli grywać przyjeżdżający za chlebem robotnicy, niejednokrotnie obdarzeni talentem muzycznym, przeważnie czarnoskórzy, pracujący na plantacjach bawełny w Delcie Missisipi.
W 1947 roku bracia Chess dowiedzieli się że jedna z firm płytowych o nazwie Aristocrat Records (działająca w latach 1947-1948) szuka inwestora. Właścicielami Aristocrat Records byli Charles i Evelyn Aron oraz Art Sheridan, którzy w kwietniu tego roku założyli wytwórnię i zainteresowani byli nagrywaniem takich gatunków muzycznych jak jazz i rhythm and blues. Leonard zdecydował się zainwestować i już we wrześniu stał się współwłaścicielem młodej wytwórni fonograficznej. Z czasem wykupił wszystkie inne akcje pozostałych inwestorów i w 1948 roku tylko on i Evelyn Aron prowadzili firmę.
Jednym z ważniejszych artystów nagrywających dla Aristocrat Records był McKinley Morganfield później znany jako Muddy Waters który miał już kilka udanych komercyjnych sesji nagraniowych w latach 1947 i 1948, podczas których powstały "Gypsy Women" i "Little Annie Mea". Choć już pierwszego nagrania dokonał w 1941, jeszcze na plantacji w tzw. Delcie Missisipi, dla Alana Lomaksa rejestrującego nagrania dla Biblioteki Kongresu, to większą sławę zyskał dopiero kiedy przeniósł się z Missisipi do Chicago i zmienił gitarę akustyczną na elektryczną, a do swojego zespołu dodał sekcję rytmiczną oraz harmonijkę ustną. Jego zespół grywał przeważnie w zachodnich dzielnicach Chicago.
Kiedy Waters znalazł się na przesłuchaniu w wytwórni braci Chess wyłowiony przez łowce talentów czarnoskórego Sammy`ego Goldberga nie wzbudził początkowo zainteresowania Leonarda a to dlatego że ten był zainteresowany głównie nagrywaniem jazzu i dopiero po wielu próbach Goldberg namówił go do wysłuchania Watersa podczas występu w klubie Zanzibar. Kiedy Leonard zobaczył reakcję ludzi na muzykę Watersa, podpisał z nim kontrakt. Tak oto Muddy Waters został pierwszą prawdziwą gwiazdą, bluesmenem numer jeden w Chicago, wypromowaną przez Czyżów.
Pod koniec 1949 roku Leonard i Phil Chess wykupili wytwórnię od wspólników i stali się jedynymi właścicielami Aristocrat Recording Corporation. W dniu 3 czerwca 1950 roku zmienili nazwę na Chess Records, a Muddy Waters zaczął nagrywać dla nich z regularnym zespołem (pierwszym przebojem był singiel z "Rollin` Stone" i "Walkin` Blues").
Nad nagrywaniem w firmie czuwali słynny Ralph Bass (od 1960 r.; dawny producent wytwórni Savoy i Federal, nadawał ostateczny kształt nagraniom wielu wykonawców bluesa, m.in. Etty James, Johna Lee Hookera, Howlin` Wolfa i Muddy Watersa, gospel i R&B), Willie Dixon (będący jednocześnie muzykiem, producentem i poszukiwaczem talentów) zaś głównym producentem był Billy Davis (specjalizował się w muzyce soul, dokonał nagrań takich wykonawców jak: Etta James, The Dells, Billy Stewart, Fontella Bass, Sugar Pie DeSanto, Little Milton). Z wytwórnią współpracowali również tacy producenci jak Charles Stepney, basista i producent Louis Satterfield oraz realizatorzy nagrań Malcolm Chisolm i w latach 1960-1975 Ron Malo.
Nowa seria wydań płyt zapoczątkowana została numerem 1425, który upamiętniał pierwszy rodziny dom braci Czyż w Chicago w którym zamieszkali po przybyciu, znajdował się on na 1425 South Karlov.
W 1957 roku nastapiła ostateczna stabilizacja adresu firmy. Czyżowie kupili nieczynną fabrykę części samochodowych na południu miasta przy 2120 S. Michigan Avenue którą przerobili na profesjonalne studio nagrań.
Wraz z sukcesem Muddiego Watersa inni młodzi bluesmani pochodzący z Mississippi zaczęli ściągać do Chicago, część z nich będzie grac w zespole Watersa. Jednym z takich muzyków był Little Walter Jacobs uznawany za największego wirtuoza harmonijki bluesowej. Do Chicago przybył w 1947 roku gdzie występował na słynnej Maxwell Street. W rok później (1948r), dołączył do zespołu Muddy Watersa. Była to pierwsza grupa muzyków grająca elektrycznego chicagowskiego bluesa. W roku 1952 Walter rozpoczął karierę solową. Pod koniec sesji z Watersem nagrał swój instrumentalny utwór pt. „Juke”, który wspiął się na szczyt listy przebojów „Billboardu” i pozostał tam przez osiem tygodni. Oprócz talentu gry na harmonijce posiadał także bardzo charyzmatyczny wokal który nadawał jego twórczości smaku i niespotykanego stylu w jakim potrafił łączyć jedno z drugim, czyli grę wraz ze śpiewem. Drugi sukces po „Juke” nastąpił dopiero w 1955 roku nagrywając wokalny utwór „My Babe”. Płyty Little Waltera publikowane były przez powstałą w 1952 roku filię Checker.
W 1951 roku młody producent muzyczny i poszukiwacz talentów Sam Phillips, później znany założyciel wytwórni płytowej Sun Records i odkrywca talentu Elvisa Presleya, a aktualnie nie posiadający jeszcze własnej wytwórni płytowej a jedynie studio nagraniowe o nazwie Memphis Recording Service zarejestrował 14 maja 1951 roku pierwszą sesję nagraniową Chestera Arthura Burnetta znanego jako Howlin`Wolf wraz z jego zespołem. Plonem sesji stały się dwa słynne bluesy Wolfa: "Moanin' at Midnight" oraz "How Many More Years". Ponieważ Phillips miał kontrakt z firmą Chess na wydawanie płyt, posłał jej te nagrania. W listopadzie 1951 r. Chess wydała utwór "How Many More Years", który dotarł do 4 pozycji na rhythmandbluesowej liście przebojów pisma Billboard. Oprócz własnych kompozycji Howlin` Wolf, wykonywał znakomicie również kompozycje Williego Dixona, który pisał także dla Muddy'ego Watersa. Był jedynym bluesmanem w Chicago, który potrafił z nim rywalizować.
W 1952 r. firma Chess namówiła Wolfa na przeprowadzkę do Chicago, co było korzystne zarówno dla bluesmana jak i dla firmy. Wolf mógł łatwo znaleźć pracę w klubach bluesowych, a Chess miała pod ręką bardzo obiecującego artystę, który dzięki swojemu znakomitemu zespołowi przyczynił się do ukształtowania brzmienia zarówno bluesa chicagowskiego jak i współczesnego. Wywarł tym samym wielki wpływ na muzykę rockową. Pod jego wpływem znaleźli się miedzy innymi Paul Butterfield Blues Band, Cream, Jimi Hendrix, John Fogerty, Woodrow Adams, Floyd Jones, Johnny Shines, Little Wolf, The Yardbirds, John Littlejohn, The Rolling Stones, Captain Beefheart.
Oprócz Muddy Watersa, Howlin`Wolfa, Little Waltera, Chess nagrywało wielu innych gigantów powojennego amerykańskiego bluesa, takich jak: Sonny Boy Wiliamson II (od 1955 r.), Lowell Fulson (od 1954 r.), Memphis Slim, Jimmy Rogers, John Lee Hooker (w 1966 r.), Willie Mabon czy Ellias Mcdaniels. Poźniej w latach 60-tych również nagrywali nową generacje chicagowskiego bluesa: Buddy Guy, Little Milton, Etta James, Koko Taylor, Otis Rush, Sugar Pie DeSanto i Tony Tucker, a nawet Elmor James i Sonny Terry.
Rok 1952 r. był czesem kiedy powstała wspomniana już Checker Record – alternatywna firma załozona przez braci Czyż, nagrywającą tylko dla rozgłośni radiowych.
 |
| Leonard, Marshall i Phil Chess, późne lata 60. |
W okresie ekspansji rock and rolla wytwórnia szukała nowych odbiorców, produkując nagrania wykonawców doo woop, takich jak The Flamingos i The Moonglows oraz rockabilly Dale`a Hawkinsa. W 1955 roku, podczas chicagowskich wakacji młody piosenkarz i gitarzysta z Saint Louis – Chuck Berry poznał Muddy Watersa, który namówił go do spotkania z braćmi Czyż. Chuck Berry zgodził się zaprezentować im jedną ze swoich kompozycji - "Ida Red", która spodobała się, lecz zasugerowano mu zmianę tytułu. Piosenka została przemianowana na "Maybellene" - i stała się pierwszym z wielu wielkich hitów, lądujących niezmiennie na pierwszym miejscu notowań TOP 40 przez wiele następnych lat, czyniąc jednocześnie Chucka najpopularniejszym śpiewakiem rockandrollowym. Chuck nagrywał dla wytwórni Chess przez wiele lat wydając hit za hitem, wśród których znalazły się między innymi „Roll Over Beethoven," "Johnny B. Goode," "Sweet Little Sixteen," "Rock and Roll Music", "Memphis", "Brown Eyed Handsome Man" czy "School Day".
Chuck Berry był wielkim rewolucjonistą w ramach swego gatunku, definiując jego brzmienie na całe lata naprzód. Za jego sprawą typowym stał się agresywny rytm, dominująca rola elektrycznej gitary oraz charakterystyczny swobodny sposób zachowania na scenie (stworzył m.in. tzw. duck-walk – kaczy chód). W szczególności dźwięk gitary wyróżniał Berry'ego spośród mu współczesnych. Był też prekursorem rozpoczynania piosenek przez intro składającego się z krótkiego riffu granego solo na gitarze elektrycznej. Z Chuckiem Berry rozpoczął się więc okres najlepszych lat Chess Records.
W 1956 r. założona została przez braci jazzowa firma Marterry, jednak szybko zmienili jej nazwę na Argo (filia Argo wydała pierwsze dziesięciocalowe longplaye z jazzem - nagrania takich wykonawców jak: Sonny Stitt, James Moody, Yusef Lateef, Gene Ammons, Lou Donaldson, Ahmad Jamal, Wes Montgomery i Ramsey Lewis) a potem, gdy okazało się, że istnieje brytyjska firma pod tą samą nazwą, zmienili ją w 1965 roku na Cadet Records. Ta firma nagrywała głównie jazz, zaś w latach 60-tych powstała także firma Cadet Concept, która zajmowała się nagrywaniem przeważnie bardziej ambitnego rocka. Z tą naklejką ukazały się także kontrowersyjnie wtedy przyjęte albumy Muddy'ego Watersa "Electric Mud" i "After the Rain". W tym samym też roku (1956) w grudniu ukazał się album "Rock, Rock, Rock" który był pierwszą płytą zawierającą filmową ścieżkę dźwiękową z rock and rollem.
Bez Chess Records mogłoby nie być zapewne i The Rolling Stones. Brian Jones spotkał Keitha Richardsa i zaczęli rozmawiać po raz pierwszy dlatego, że Jones zauważył pod pachą Richardsa płytę wydaną przez Chess Records - "The Best of Muddy Waters". Jones chciał się dowiedzieć, gdzie ją można kupić. Od słowa do słowa... Kiedy stworzyli już zespół, nazwali go tytułem jednej z piosenek Muddiego Watersa - "Rollin' Stone." W 1964 roku dokonali pierwszych nagrań w studiu firmy. Część z nich została wydana na takich amerykańskich wersjach albumów jak "December's Children (And Everybody's)", "Out of Our Heads" i "The Rolling Stones, Now!". Niektóre niewydane utwory zostały umieszczone na bootlegu CD "Rough Stuff" (1989). Na albumie "12 X 5" znalazła się ich instrumentalna kompozycja poświęcona studiu – "2120 South Michigan Avenue". Był to właśnie słynny adres Chess Records.
Oprócz powyżej opisanych faktów warto jeszcze dodać że bracia Czyż byli właścicielami dwóch rozgłośni radiowych - WVON w Chicago i WNOV w Milwaukee. Powolny upadek studia Chess Records następuje od drugiej połowy lat 60-tych. Śmierć Leonarda Chessa na atak serca 16.10.1969 roku ostatecznie przypieczętowuje koniec firmy. Po śmierci Leonarda właścicielem wytwórni został jego syn, producent nagrań, Marshall (później również szef wytwórni zespołu The Rolling Stones - Rolling Stones Records). W 1969 r. Chess Records została sprzedana firmie GRT (General Recorded Tape) za 6.5 mln dol. GRT przeniosła Chess Records do Nowego Jorku i w ciągu krótkiego czasu Chess zniknęła z rynku. W 1975 roku GTR sprzedała to, co pozostało z Chess Records firmie All Platinum Records. Kiedy znalazła się ona w kłopotach finansowych, sprzedała Chess koncernowi MCA, który rozpoczął wznawianie nagrań dokonanych dla Chess, czasem w ogóle jeszcze niewydanych. W Europie wznowienia te ukazywały się z nalepką firmy Charly.
W budynku przy 2120 S. Michigan Avenue mieści się aktualnie muzeum i siedziba „Willie Dixon's Blues Heaven Foundation” (zdjęcia poniżej).
W 1987 roku Leonard Chess został wprowadzony do Rock & Roll Hall of Fame.
Oto lista muzyków związanych z firmą Chess Records:
- Clarence Samuels
- Andrew Tibbs
- Sunnyland Slim
- Muddy Waters
- Robert Nighthawk
- St. Louis Jimmy
- Forest City Joe
- Forrest Sykes
- Laura Rucker
- Baby Face Leroy
- Little Johnny Jones
- Jimmy Rogers
- Memphis Slim
- Dr. Isaiah Ross
- Johnny Shines
- Howlin' Wolf
- Arbee Stidham
- John Lee Hooker
- Little Walter
- Memphis Minnie
- Willie Nix
- Rocky Fuller
- Eddie Boyd
- Gus Jenkins
- Willie Mabon
- John Brim
- Elmore James
- Henry Gray
- Alberta Adams
- Lowell Fulson
- J.B. Lenoir
- Billy Boy Arnold
- Willie Dixon
- Sonny Boy Williamson 2
- Paul Gayten
- Jimmy Witherspoon
- Otis Spann
- Floyd Dixon
- Lafayette Leake
- Otis Rush
- Buddy Guy
- Detroit Jr.
- Lloyd Glenn
- Albert King
- Little Milton
- Etta James
- Chuck Berry
- Bo Diddley
Marek Jakubowski, "Encyklopedia Muzyki Popularnej - Blues", Oficyna Wydawnicza Atena 2008.
Czy wiecie że Polska wniosła duży wkład w rozwój jednego z najbardziej popularnych gatunków muzycznych jakim jest blues, a szczególnie odegrała istotną rolę w procesie przekształcania wiejskiego bluesa z Delty Missisipi w miejskiego elektrycznego bluesa. Czy wiecie że zapewne gdyby nie wytwórnia Chess Records nie zaistnieli by tacy muzycy jak Muddy Waters, Chuck Berry, Etta James, Willy Dixon, Howlin' Wolf, Little Walter, John Lee Hooker a nawet i sami The Rolling Stones. Patrząc na wykonawców którzy nagrywali swoje płyty pod egidą Chess Records z całą pewnością można także stwierdzić że przyczyniła się ona do wypromowania rock & rolla. 
Wraz z sukcesem Muddiego Watersa inni młodzi bluesmani pochodzący z Mississippi zaczęli ściągać do Chicago, część z nich będzie grac w zespole Watersa. Jednym z takich muzyków był Little Walter Jacobs uznawany za największego wirtuoza harmonijki bluesowej. Do Chicago przybył w 1947 roku gdzie występował na słynnej Maxwell Street. W rok później (1948r), dołączył do zespołu Muddy Watersa. Była to pierwsza grupa muzyków grająca elektrycznego chicagowskiego bluesa. W roku 1952 Walter rozpoczął karierę solową. Pod koniec sesji z Watersem nagrał swój instrumentalny utwór pt. „Juke”, który wspiął się na szczyt listy przebojów „Billboardu” i pozostał tam przez osiem tygodni. Oprócz talentu gry na harmonijce posiadał także bardzo charyzmatyczny wokal który nadawał jego twórczości smaku i niespotykanego stylu w jakim potrafił łączyć jedno z drugim, czyli grę wraz ze śpiewem. Drugi sukces po „Juke” nastąpił dopiero w 1955 roku nagrywając wokalny utwór „My Babe”. Płyty Little Waltera publikowane były przez powstałą w 1952 roku filię Checker. 
Niektórzy mogliby mi poczytać to jako dość poważne uchybienie gdybym nie opisał chociaż w kilku słowach festiwalu Fantasy Fair o którym wspomniałem w części pierwszej serii „Legendarne festiwale rockowe”. Niektórzy mogliby zadać pytanie również – czemu przyjęło się uważać że pierwszym festiwalem rockowym był Monterey, skoro tydzień wcześniej miał miejsce również rockowy Fantasy Fair. To prawda, istotnie tak było ale nie był to festiwal tak przełomowy, tak zróżnicowany muzycznie, niekomercyjny, bezpłatny i o takiej skali i formacie jak wspomniany Monterey, który przez wielu jest właśnie uważany za pierwszy i niepowtarzalny w swojej historii. Niewątpliwie jednak był on festiwalem który otworzył cykl imprez „Summer of Love” roku 1967. Dla dokładnych dorzucam więc ten opis żeby nie czuli się zawiedzeni.
Pewnego weekendu 16-18 czerwca 1967 roku 200.000 młodych ludzi udało się do Monterey, małego nadmorskiego miasteczka około 80 km na południe od San Francisco, by przeżyć coś niezwykłego. To był rok „Lata Miłości”, rok „Sierżanta Pieprza” The Beatles i początek nowej formy muzyki, nowego rodzaju zgromadzeń, początek ruchu politycznego i duchowego. 
Monterey Pop Festival było wydarzeniem, które zmieniło nasz świat od wewnątrz, poprzez nasze uszy, oczy i umysły, stworzyło nową kulturę i ukierunkowało ją na przyszłość. Chris Hillman z The Byrds powiedział kiedyś magazynowi Billboard że Monterey był "najlepszym festiwalem rockowym w historii "nie tylko ze względu na szerokie spektrum talentów - nie było przedawkowań narkotyków, błota i braku jakichkolwiek udogodnień, które towarzyszyły festiwalowi Woodstock dwa lata później "Nie było żadnych negatywów w ogóle. Wszystko działało i było tak dobrze prowadzone, że ten precedens nigdy się już nie powtórzył”. Monterey Pop Festiwal był pierwszym rockowym festiwalem. Odbył się na stadionie Monterey County Fairgrounds w Kalifornii. Jest on uważany za jedno z głównych wydarzeń obok mniejszego festiwalu Fantasy Fair & Magic Mountain Music Festival który odbył się na Mount Tamalpais w Marin County tydzień wcześniej, rozpoczynając wspomniane "lato miłości" roku 1967. Choć był to pierwszy rockowy festiwal na tak wielką skalę pomysł festiwali o podobnym formacie odbywających się w ciągu kilku kolejnych dni nie był wcale nowy. Już w 1954 roku odbył się słynny trzydniowy amerykański Newport Jazz Festival na którym można było zobaczyć takie gwiazdy jak Duke Ellington, Louis Armstrong, Thelonious Monk czy Muddy Waters. Podobnie zresztą rzecz się miała z siostrzanym Newport Folk Festival który miał miejsce już w 1959 roku. Monterey Pop Festival natomiast zaczerpnął swój pomysł z odbywającego się w tym samym miejscu Monterey Jazz Festival zapoczątkowany w 1958 roku. Trzeba jednak podkreślić że wydarzenia te były stosunkowo niewielkie i do pewnego stopnia ograniczane przez charakter muzyki. Wydarzeniem, które stworzyło nowy schemat dużych festiwali muzyki na świeżym powietrzu był właśnie legendarny Monterey International Pop Festival. Postanowiono więc zrealizować to przedsięwzięcie o charakterze pop-rockowym, w którym miały być prezentowane również takie style muzyki jak blues, folk, soul, a nawet muzyka hinduska. Inspiratorami festiwalu byli Alan Pariser, Paul Simon oraz dwaj późniejsi dyrektorzy imprezy, czyli Lou Adler i John Phillips z The Mamas And The Papas. Do składu zarządu Festiwalu powołano Donovana, Micka Jaggera, Paula McCartneya, Jima McGuinna, Johnny’ego Riversa, Smokey Robinsona, Paula Simona i Briana Wilsona. 
